Jakie przedstawić dowody w sprawie o rozwód? Co muszę wykazać kiedy chcę się rozwieść ? Jakim sposobem mogę dowieść swoich twierdzeń? Kiedy muszę przedstawić twierdzenia i dowody na ich poparcie?
Zacznijmy od tego, że w postępowaniu o rozwód musimy przede wszystkim wykazać ustanie trzech więzi charakteryzujących małżeństwo: emocjonalnej, fizycznej i gospodarczej oraz że rozkład tych więzi jest trwały. Jeżeli dodatkowo domagamy się ustalenia winy małżonka w rozkładzie pożycia małżeńskiego musimy przedstawić dowody, z których wynika fakt zawinienia. Sprawa jeszcze bardziej się komplikuje jeżeli małżonkowie posiadają wspólne małoletnie dzieci. Wówczas – jeżeli małżonkowie nie wypracowali wspólnego stanowiska – należy przedstawić dowody, na podstawie których sąd zadecyduje o tym przy którym z rodziców dzieci będą miały miejsce zamieszkania, o władzy rodzicielskiej, o sposobie uregulowania kontaktów z dziećmi, a także o wysokości alimentów.
Jest zatem całkiem sporo kwestii jakie trzeba wykazać w postępowaniu rozwodowym, zwłaszcza w sytuacji, w której małżonkowie pozostają w konflikcie czy to na tle samego sposobu rozwiązania małżeństwa czy to na tle relacji rodzic-dziecko
O ile Kodeks postępowania cywilnego traktuje dowód z przesłuchania stron jako tzw. dowód subsydiarny, to znaczy taki który przeprowadza się niejako uzupełniająco do pozostałych dowodów, o tyle w postępowaniu o rozwód nabiera on szczególnego znaczenia. Trudno bowiem o dowód, za pomocą którego lepiej niż zeznaniami samych małżonków, wykaże się okoliczność, iż nie darzą oni siebie już uczuciem oraz że zaprzestali współżycia.
W sytuacji, w której oboje małżonkowie chcą rozwodu bez orzekania o winie, a wszystkie pozostałe kwestie (np. dotyczące dzieci) są pomiędzy nimi uzgodnione, to w zasadzie dowód z przesłuchania stron jest jedynym dowodem przeprowadzanym przez sąd (obok oczywiście dowodów z dokumentów w postaci aktów stanu cywilnego).
Dowód z przesłuchania stron jest dowodem przeprowadzanym przez sąd z urzędu. Co to oznacza? Oznacza to, że niezależnie od tego czy którakolwiek ze stron zawnioskuje o przeprowadzenie tego dowodu czy też nie, sąd taki dowód przeprowadzi. Zasadniczo dowód z przesłuchania stron jest w postępowaniu o rozwód dowodem obligatoryjnym, nawet bowiem uznanie powództwa i przyznanie okoliczności faktycznych podawanych przez drugą stronę nie spowoduje rezygnacji przez sąd z przeprowadzenia dowodu z zeznań małżonków.
Oczywiście zdarza się że przesłuchanie jednego z małżonków jest niemożliwe np. ze względu na to, iż mimo wezwania nie stawia się on na rozprawie albo zamieszkuje za granicą. W tym ostatnim przypadku na szczęście jest już możliwe przesłuchanie przy pomocy środków komunikowania się na odległość. Jeżeli strona prawidłowo wezwana na rozprawę nie stawi się, możliwe jest zaniechanie jej przesłuchania przez sąd. Niemniej jednak sąd w takiej sytuacji powinien wyjaśnić przyczyny niestawiennictwa, a w szczególności ustalić czy nie było ono wynikiem okoliczności od strony niezależnych. Co istotne Kodeks postępowania cywilnego zakazuje przymusowego doprowadzenia na rozprawę małżonka, który nie stawił się, nawet wówczas kiedy jego niestawiennictwo nie zostało należycie usprawiedliwione.
Dowód z zeznań świadków jest dowodem przeprowadzanym zazwyczaj w sprawach o rozwód, w których pomiędzy małżonkami istnieje konflikt na tle ich wzajemnych relacji, bądź w sytuacji w której nie ma między nimi zgody w kwestiach dotyczących wspólnych małoletnich dzieci. W takich sytuacjach za pomocą zeznań świadków można wykazać np. zdradę małżeńską czy też zaniedbywanie obowiązków rodzicielskich jednego z małżonków, jeżeli oczywiście świadek ma wiedzę na ten temat.
Aby powołać określoną osobę na świadka należy podać jej imię i nazwisko, adres zamieszkania (uwaga! nie zameldowania) oraz fakty jakie chcemy udowodnić jej zeznaniami.
Jeżeli dana osoba została przez sąd wezwana w charakterze świadka ma ona obowiązek stawić się i złożyć zeznania zgodne z prawdą. Tak więc zasadniczo nie musisz wcześniej pytać świadka o zgodę na „bycie Twoim świadkiem”, jednakże zawsze warto rozważyć przed zawnioskowaniem konkretnej osoby na świadka, czy za pomocą jej zeznań uda się udowodnić okoliczności dla Ciebie korzystne.
Małoletni, którzy nie ukończyli lat 13, a zstępni stron (czyli dzieci, wnuki itd.), którzy nie ukończyli lat 17, nie mogą być przesłuchiwani w charakterze świadków.
Świadkami nie mogą być również osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń. Nadto niedopuszczalne jest powołanie na świadka funkcjonariusza bądź wojskowego zobowiązani do zachowania tajemnicy państwowej a także przedstawicieli niektórych zawodów, w zakresie w którym spoczywa na nich obowiązek zachowania tajemnicy. Nie mogą być świadkami przedstawiciele ustawowi stron oraz osób, które mogą być przesłuchane w charakterze strony jako organy osoby prawnej lub innej organizacji mającej zdolność sądową. Ważne jest również, że nie wolno przesłuchiwać jako świadka mediatora – co do faktów, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, chyba że strony zwolnią go z obowiązku zachowania tajemnicy mediacji.
W określonych prawem sytuacjach świadek ma prawo odmówić składania zeznań lub odmówić odpowiedzi na pytania.
Coraz częstszą praktyką jest przesłuchiwanie w charakterze świadków detektywów, którzy dokonywali czynności detektywistycznych na zlecenie jednego z małżonków. Ma to miejsce najczęściej w sprawach, w których przez jednego z małżonków została ujawniona zdrada małżeńska. Przesłuchanie detektywa w charakterze świadka następuje zazwyczaj w uzupełnienie dowodu z dokumentów w postaci sprawozdania z czynności detektywistycznych i dokumentacji zdjęciowej.
Najprostszym przykładem dowodu z dokumentu jest dowód w postaci skróconego aktu małżeństwa, który obowiązkowo musi zostać dołączony do każdego pozwu o rozwód, a także – jeżeli małżonkowie posiadają wspólne małoletnie dzieci – skrócone akty urodzenia. Za pomocą tych dokumentów dowodzimy faktu zawarcia małżeństwa, czasu jego trwania, a także pochodzenia małoletnich dzieci stron z małżeństwa oraz ich wieku.
Dokument to według kodeksu postępowania cywilnego taki środek dowodowy, który zawiera tekst i umożliwia ustalenie jego wystawcy.
Wśród dowodów z dokumentów wyróżniamy dokumenty urzędowe oraz dokumenty prywatne.
Dokumenty urzędowe, to takie dokumenty które zostały sporządzone w prawem przewidzianej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, a także inne podmioty w zakresie zleconych im przez ustawę zadań z dziedziny administracji publicznej. Dokumenty urzędowe stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone.
Przykładem dokumentu urzędowego będzie wyrok skazujący, wydany w sprawie karnej, za przestępstwo znęcania jednego małżonka nad drugim. Również opisane powyżej akty stanu cywilnego będą stanowiły dokumenty urzędowe.
Dokument urzędowy ma bardzo dużą moc dowodową. Korzysta on bowiem z domniemania prawdziwości, tj. zgodności z prawdą tego, co zostało w nim urzędowo stwierdzone.
Dokument prywatny sporządzony w formie pisemnej albo elektronicznej stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Dokumenty prywatne nie przesądzają zatem o tym, czy treść zawarta w oświadczeniu sporządzonym przez inną osobę jest zgodna z rzeczywistością czy też nie.
Dokumentami prywatnymi będą zaświadczenia lekarskie, faktury, rachunki, zaświadczenia o zarobkach.
Dowód z opinii biegłego przeprowadzany jest zawsze wtedy kiedy do stwierdzenia istotnych dla sprawy okoliczności wymagane są wiadomości specjalne (fachowe). Szczególnym dowodem z opinii biegłych, przeprowadzanym w sprawach o rozwód gdzie małżonkowie posiadają wspólne małoletnie dzieci, ale także w wielu sprawach rodzinnych, jest dowód z opinii Opiniodawczego Zespołu Sądowych Specjalistów, który działa przy każdym sądzie okręgowym. Z ekspertyzy Opiniodawczego Zespołu Sądowych Specjalistów (dalej OZSS) w sprawie o rozwód sąd korzysta za każdym razem kiedy rozstrzygnięciu podlegają kwestie dotyczące miejsca zamieszkania dziecka, władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem, zaś pomiędzy małżonkami brak jest wspólnego stanowiska albo wówczas kiedy pojawią się wątpliwości dotyczące powyższych kwestii, a w szczególności obawa iż dobro dziecka może być zagrożone. Badanie rodziny przeprowadza zazwyczaj dwóch psychologów, którzy w pisemnej opinii zamieszczają szczegółowe sprawozdanie z badania oraz formułują wnioski dotyczące więzi emocjonalnej dziecka z każdym z rodziców, kompetencji opiekuńczo-wychowawczych każdego rodzica, a także sugestie w zakresie władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem.
Oczywiście dowód z opinii biegłego lub biegłych może być dopuszczony również w innych przypadkach, w zależności od sytuacji. Przykładem może być tutaj przypadek, w którym jeden z małżonków jako dowód przedkłada nagranie rozmowy telefonicznej, a drugi kwestionuje autentyczność nagrania. W takiej sytuacji możliwym jest przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu informatyki.
Sąd może zarządzić przeprowadzenie przez wyznaczoną osobę wywiadu środowiskowego w celu ustalenia warunków, w których żyją i wychowują się dzieci stron. Wywiad środowiskowy przeprowadzany jest zazwyczaj przez kuratora sądowego. Kurator udaje się do miejsca zamieszkania małżonków, a jeżeli mieszkają już oddzielnie – do miejsca zamieszkania każdego z nich. Z wywiadu środowiskowego kurator sporządza sprawozdanie, które przedstawia sądowi. Wywiad środowiskowy nie jest obowiązkowym środkiem dowodowym, jednakże jest on sporządzany w większości postępowań o rozwód, nawet wówczas gdy strony osiągnęły porozumienie co do sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi i kontaktów z nimi.
Dowody z innych środków dowodowych, w szczególności zawierających zapis obrazu, dźwięku albo obrazu i dźwięku, sąd traktuje jak dowody z dokumentów. Coraz częściej zdarza się, że do pozwu lub innych pism procesowych dołączane są zdjęcia, wydruki korespondencji elektronicznej, nagrania rozmów telefonicznych, nagrania zawierające obraz i dźwięk. Najczęściej za pomocą tych dowodów strony postepowania o rozwód usiłują udowodnić zdradę małżeńską, ale także niewłaściwe postepowanie drugiego małżonka w relacjach z dzieckiem. Trzeba jednak pamiętać że nie wszystkie dowody tego rodzaju zostaną dopuszczone przez sąd. Jeżeli dowód został pozyskany nielegalnie poprzez najczęściej naruszenie tajemnicy korespondencji, założenie podsłuchu, przełamanie haseł itp. należy liczyć się z jego niedopuszczeniem, a w niektórych sytuacjach – z odpowiedzialnością karną. O pozyskiwaniu dowodów w sposób nielegalny opowiem w jednym z kolejnych wpisów.
W postępowaniu cywilnym obwiązuje zasada, według której wszystkie twierdzenia i dowody na ich poparcie należy przedstawiać w pozwie lub pierwszym piśmie procesowym (jeżeli jesteśmy pozwanymi to w odpowiedzi na pozew). Postępowanie o rozwód jest o tyle jednak szczególnym postępowaniem, że powołanie konkretnych okoliczności lub wniosków dowodowych staje się konieczne dopiero na skutek stanowiska prezentowanego przez stronę przeciwną. Bardzo często bowiem bywa tak, że aby nie kreować lub zaostrzać konfliktu między rozwodzącymi się małżonkami, pozew rozwodowy z żądaniem rozwodu bez orzekania o winie zawiera jedynie oględne przytoczenie powodów rozstania małżonków bez wdawania się w szczegóły i taka praktyka jest co do zasady akceptowana przez sądy. Dopiero jeżeli okaże się, że druga strona nie wyraża zgody na rozwód albo żąda ustalenia winy w rozkładzie pożycia w dalszym piśmie procesowym możemy powoływać okoliczności faktyczne i składać wnioski dowodowe.
Wniosek dowodowy może być oczywiście również złożony również ustnie do protokołu na rozprawie. To czy konkretny wniosek dowodowy zostanie uwzględniony, a w konsekwencji dowód dopuszczony i przeprowadzony zależy każdorazowo od sądu.